Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (Hán – Nôm)

Thái Tổ Cao Hoàng Đế [BK10, 4a4b]

Bản chụp nguyên văn chữ Hán

¶ 1 Leave a comment on paragraph 1 0

Tách câu và Phiên âm

¶ 2 Leave a comment on paragraph 2 0 …… 縣儒𭓇。[4a*1*1]

¶ 3 Leave a comment on paragraph 3 0 … huyện nho học.

¶ 4 Leave a comment on paragraph 4 0 俾僧𭓇傳佛經於僧道司。[4a*1*4]

¶ 5 Leave a comment on paragraph 5 0 Tỉ tăng học truyền phật kinh ư tăng đạo ti.

¶ 6 Leave a comment on paragraph 6 0 明李彬奏請户部頒級交趾户帖，州縣修定賊役黄󰀋，里長、甲首周年圖樣。[4a*1*14]

¶ 7 Leave a comment on paragraph 7 0 Minh Lý Bân tấu thỉnh Hộ bộ ban cấp Giao Chỉ hộ thiêm, châu huyện tu định tặc dịch hoàng sách, lí trưởng, giáp thủ chu niên đồ dạng.

¶ 8 Leave a comment on paragraph 8 0 大率每一百一十户爲一里，每年里長一人，甲首十人，應役周而復始。[4a*3*8]

¶ 9 Leave a comment on paragraph 9 0 Đại suất mỗi nhất bách nhất thập hộ vi nhất lí, mỗi niên lí trưởng nhất nhân, giáp thủ thập nhân, ứng dịch chu nhi phục thủy.

¶ 10 Leave a comment on paragraph 10 0 當里甲者鞭箠不勝其苦。[4a*4*17]

¶ 11 Leave a comment on paragraph 11 0 Đương lí giáp giả tiên chủy bất thắng kì khổ.

¶ 12 Leave a comment on paragraph 12 0 夏，四月，帝攻俄樂堡，獲土指揮阮抄，斬首三百級。[4a*6*1]

¶ 13 Leave a comment on paragraph 13 0 Hạ, tứ nguyệt, Đế công Nga Lạc bảo, hoạch thổ chỉ huy Nguyễn Sao, trảm thủ tam bách cấp.

¶ 14 Leave a comment on paragraph 14 0 五月，帝屯拖山󰀋，明人進擊。[4a*7*2]

¶ 15 Leave a comment on paragraph 15 0 Ngũ nguyệt, đế đồn Đà Sơn sách, Minh nhân tiến kích.

¶ 16 Leave a comment on paragraph 16 0 帝設復於正（地名），大破之，徙屯蘆山󰀋，尋徙于催（地名），又回于山（地名）駐營。[4a*7*13]

¶ 17 Leave a comment on paragraph 17 0 Đế thiết phục ư Chính (địa danh), đại phá chi, tỉ đồn Lư Sơn sách, tầm tỉ vu Thôi (địa danh), hựu hồi Vu Sơn (địa danh) trú doanh.

¶ 18 Leave a comment on paragraph 18 0 秋，七月，乂安土人知府潘僚以明内 [4a*9*5] 官逼取金銀，乃率眾擒殺流官，以兵圍藝安城，城欲陷，李彬猝至。[4b*1*1]

¶ 19 Leave a comment on paragraph 19 0 Thu, thất nguyệt, Nghệ An thổ nhân Tri phủ Phan Liêu dĩ Minh nội quan bức thủ kim ngân, nãi suất chúng cầm sát lưu quan, dĩ binh vi Nghệ An thành, thành dục hãm, Lý Bân thốt chí.

¶ 20 Leave a comment on paragraph 20 0 僚遁哀牢。[4b*2*8]

¶ 21 Leave a comment on paragraph 21 0 Liêu độn Ai Lao.

¶ 22 Leave a comment on paragraph 22 0 彬追至玉麻州，不及，復還藝安，修治城池，招撫人民。[4b*2*12]

¶ 23 Leave a comment on paragraph 23 0 Bân truy chí Ngọc Ma châu, bất cập, phục hoàn Nghệ An, tu trị thành trì, chiêu phủ nhân dân.

¶ 24 Leave a comment on paragraph 24 0 彬之征僚也，遣指揮路文律爲前鋒。[4b*3*14]

¶ 25 Leave a comment on paragraph 25 0 Bân chi chinh Liêu dã, khiển chỉ huy Lộ Văn Luật vi tiền phong.

¶ 26 Leave a comment on paragraph 26 0 文律既行，復留計議，自懷疑惧，挺身奔遁。[4b*4*10]

¶ 27 Leave a comment on paragraph 27 0 Văn Luật ký hành, phục lưu kế nghị, tự hoài nghi cụ, đĩnh thân bôn độn.

¶ 28 Leave a comment on paragraph 28 0 彬執其老母家属兄弟，三帶州同知州文斐。鎮蠻府同知州潘傑，僚之從兄也，聞僚遁，挈家随之，未出境，與妻俱縊死。[4b*5*8]

¶ 29 Leave a comment on paragraph 29 0 Bân chấp kì lão mẫu gia thuộc huynh đệ, Tam Đái châu Đồng Tri châu Văn Phỉ. Trấn Man phủ Đồng Tri châu Phan Kiệt, Liêu chi tòng huynh dã, văn Liêu độn, khiết gia tùy chi, vị xuất cảnh, dữ thê cụ ải tử.

¶ 30 Leave a comment on paragraph 30 0 冬，十一月，下洪鄭公証、黎行，新明范善，快州阮持，黃江阮多構、陳芮見東關城但存羸弱，皆起 …… [4b*8*1]

¶ 31 Leave a comment on paragraph 31 0 Đông, thập nhất nguyệt, Hạ Hồng Trịnh Công Chứng, Lê Hành, Tân Minh Phạm Thiện, Khoái Châu Nguyễn Trì, Hoàng Giang Nguyễn Đa Cấu, Trần Nhuế kiến Đông Quan thành đản tồn luy nhược, giai khởi …

Dịch Quốc Ngữ

¶ 32 Leave a comment on paragraph 32 0 … [4a] nho học các phủ, châu, huyện. Sai tăng học truyền giảng kinh Phật tại Tăng đạo ty.

¶ 33 Leave a comment on paragraph 33 0 Lý Bân nhà Minh tâu xin Hộ bộ ban cấp hộ thiếp¹ cho Giao Chỉ, bắt châu huyện làm sổ thuế khóa phu dịch² và lên danh sách lý trưởng và giáp thủ³ từng năm⁴. Đại để, cứ 110 hộ là một lý, mỗi năm cử 1 lý trưởng, 10 giáp thủ, để nhận các việc lao dịch, hết lượt lại cử từ đầu. Người làm lý trưởng, giáp thủ bị roi vọt đánh đập khổ sở khôn xiết.

¶ 34 Leave a comment on paragraph 34 0 Mùa hạ, tháng 4, vua đánh đồn Nga Lạc⁵, bắt được viên thổ quan chỉ huy Nguyễn Sao, chém được 300 thủ cấp.

¶ 35 Leave a comment on paragraph 35 0 Tháng 5, vua đóng ở sách Đà Sơn⁶, quân Minh tiến đánh. Vua phục kích ở Mường Chánh⁷, cả phá quân giặc, rồi dời đến đóng quân ở sách Lư Sơn⁸, ít lâu sau, dời sang Mường Thôi⁹, rồi lại về đóng bản doanh ở Vu Sơn¹⁰.

¶ 36 Leave a comment on paragraph 36 0 Mùa thu, tháng 7, viên thổ quan Tri phủ Nghệ An là Phan Liêu vì bị bọn nội quan nhà Minh [4b] bức bách lấy vàng bạc, bèn dẫn quân bắt giết các quan do nhà Minh phái đến, rồi đem quân vây thành Nghệ An, sắp hạ được thành thì Lý Bân chợt đem quân đến. Liêu trốn sang Ai Lao. Bân đuổi tới châu Ngọc Ma¹¹ không kịp, lại quay về Nghệ An¹², sửa sang thành trì, vỗ yên dân chúng.

¶ 37 Leave a comment on paragraph 37 0 Khi Bân đi đánh Liêu, có sai viên chỉ huy Lộ Văn Luật làm tiên phong¹³. Văn Luật đã đi, lại bị giữ lại bàn tính mưu kế, trong lòng hoài nghi, lo sợ, nên bỏ trốn đi. Bân bắt mẹ già, gia thuộc và anh em của Luật như Đồng tri châu châu Tam Đái là Văn Phỉ. Đồng tri châu phủ Trấn Man Phan Kiệt là anh họ của Liêu, nghe tin Liêu trốn đi, cũng đem cả nhà đi theo, nhưng chưa ra khỏi cõi đã bị thắt cổ chết cùng với vợ.

¶ 38 Leave a comment on paragraph 38 0 Mùa đông, tháng 11, Trịnh Công Chứng và Lê Hanh ở Hạ Hồng¹⁴ Phạm Thiện ở Tân Minh¹⁵, Nguyễn Đặc ở Khoái Châu, Nguyễn Đa Cấu và Trần Nhuế ở Hoàng Giang thấy thành Đông Quan chỉ còn những quân lính ốm yếu, liền dấy …

¶ 39 Leave a comment on paragraph 39 0 ^⇡ 1 Hộ thiếp: như sổ hộ tịch, mỗi tấm hộ thiếp có ghi rõ họ tên, quê quán và số đinh trong mỗi hộ, có đánh số chữ ký hiệu và đóng một nửa phần dấu kiềm đề phòng khi khám nghiệm. Sổ hộ khẩu thì để ở Hộ bộ, còn hộ thiếp thì phát cho các hộ (theo Đại Minh hội điển).

¶ 40 Leave a comment on paragraph 40 0 ^⇡ 2 Nguyên văn: Phú dịch hoàng sách, tức là quyển sách bìa vàng kê khai thuế khóa phu dịch. Theo Thông giám tập lãm, thì năm Hồng Vũ thứ 14 (1381) nhà Minh hạ chiếu bắt cả nước làm sổ “hoàng sách”.

¶ 41 Leave a comment on paragraph 41 0 ^⇡ 3 Giáp thủ: là người đứng đầu một giáp (gồm 10 hộ), lý trưởng: người đứng đầu 1 lý (gồm 110 hộ).

¶ 42 Leave a comment on paragraph 42 0 ^⇡ 4 Nguyên văn: Lý trưởng, giáp thủ chu niên đồ dạng.

¶ 43 Leave a comment on paragraph 43 0 ^⇡ 5 Đồn Nga Lạc: ở gần Lam Sơn, thuộc vùng Bái Thượng ngày nay.

¶ 44 Leave a comment on paragraph 44 0 ^⇡ 6 Đà Sơn: tên sách, có lẽ cũng gần Lam Sơn.

¶ 45 Leave a comment on paragraph 45 0 ^⇡ 7 Mường Chánh (nguyên văn không có chữ “Mường”): huyện Lang Chánh sau này.

¶ 46 Leave a comment on paragraph 46 0 ^⇡ 8 Lư Sơn hay Lô Sơn: theo Thanh Hóa tỉnh chí thì Lư Sơn ở vùng giáp giới hai xã Trịnh Điện và Hựu Thủy thuộc châu Quan Hóa. Theo Đồng Khánh dư địa chí thì hai xã Trịnh Điện và Hựu Thủy thuộc tổng Hựu Thủy và động Lư Sơn là một danh thắng của châu Quan Hóa.

¶ 47 Leave a comment on paragraph 47 0 ^⇡ 9 Mường Thôi (nguyên văn không có chữ “Mường “): có lẽ là Man Xôi, ở phía tây bắc tỉnh Thanh Hóa, giáp Lào.

¶ 48 Leave a comment on paragraph 48 0 ^⇡ 10 Vu Sơn: có lẽ là Lư Sơn.

¶ 49 Leave a comment on paragraph 49 0 ^⇡ 11 Châu Ngọc Ma: thời thuộc Minh là phủ Ngọc Ma, thời Lê thuộc Nghệ An, thời Nguyễn đổi làm phủ Trấn Định, gồm các huyện Cam Môn, Cam Cát, Cam Linh.

¶ 50 Leave a comment on paragraph 50 0 ^⇡ 12 Thành Nghệ An: tại núi Thành, xã Hưng Phú, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An ngày nay.

¶ 51 Leave a comment on paragraph 51 0 ^⇡ 13 Lộ Văn Luật: người huyện Thạch Thất, Hà Tây. Luật đầu hàng giặc, được giặc cho làm chỉ huy quân ở Nghệ An.

¶ 52 Leave a comment on paragraph 52 0 ^⇡ 14 Vùng phía nam tỉnh Hải Hưng ngày nay.

¶ 53 Leave a comment on paragraph 53 0 ^⇡ 15 Huyện Tân Minh sau đổi là Tiên Minh, nay là huyện Tiên Lăng, Hải Phòng.